Uitwerking:

1. Je gebruikt geen komma bij het woordje ‘en’. Bijvoorbeeld: Ik haal vandaag bij de supermarkt appels, bananen, mandarijnen en een watermeloen. 

2. Je plaatst een koppelteken bij Engelse leenwoorden wanneer het rechter deel van de samenstelling een Engels voorzetsel is. Bijvoorbeeld bij het woordje time-out. Dan is het rechter deel (out = uit) een voorzetsel en dus moet er een koppelteken in plaats van dat je het woord aan elkaar schrijf (timeout*).

3. Het koppelteken (-) gebruik je wanneer je twee woorden aan elkaar wilt schrijven, bijvoorbeeld bij samenstellingen (auto-ongeluk). Het weglatingsstreepje gebruik je bij een samentrekking. Het streepje geeft dan aan dat er een deel van een woord is weggelaten: landbouw en tuinbouw vs. land- en tuinbouw. In dit voorbeeld is het weglatingsstreepje ingezet om -bouw weg te laten.

4. Noem vier van de onderstaande antwoorden:

• Bij samenkoppelingen die anders onoverzichtelijk worden (kop-en-schotel).

• Bij samenstellingen wanneer er sprake is van botsende klinkers (aa, ai, au, oe, ooi, uu, etc.) waardoor de uitspraak verandert (auto-ongeluk vs. autoongeluk). Er moet wel een streepje tussen, anders verandert de uitspraak van het woord.

• Bij letters, cijfers, speciale tekens, afkortingen en na St, Sint of sint (A4-papier, @-teken, vwo-diploma, sint-juttemis).

• Bij aardrijkskundige namen (Noord-Holland, Amsterdam-Zuid).

• Bij woorden met de volgende voorvoegsels: adjunt-, aspirant-, bijna-, ex-, interim-, kandidaat-, leerling-, niet-, non- en oud-. (oud-premier).

• Bij woorden waarvan het tweede deel van de samenstelling een hoofdletter heeft (pro-Duits).

• In samenstellingen van woorden die gelijkwaardig zijn aan elkaar, dus eigenlijk hetzelfde betekenen (rood-wit-blauw = dit zijn kleuren).

• In leenwoorden uit het Engels als het rechter deel van de samenstelling een Engels voorzetsel is (zie 1b). 

• Leertip: mocht je dit lastig vinden, zorg er dan voor dat je goed weet wat het begrip samenstelling betekent. Bij samenstellingen is regelmatig een koppelteken nodig. 

5. Wanneer het linkerdeel van een samenstelling het zelfstandig naamwoord (woorden waar je de/het voor kunt schrijven, de tafel) in de meervoudsvorm -en heeft, dan schrijf je en. Bijvoorbeeld bij het woord huizenmarkt. De meervoudsvorm van huis is huizen. 

6. Door de tijd van de werkwoorden te veranderen: Charlene koopt een dure bal waarmee zij veel gaat trainen. Door de tijd te veranderen, ontdek je twee persoonsvormen: Charlene kocht een dure bal waarmee zij veel ging trainen. 

7. Gebiedende wijs houdt in dat je iemand een bevel geeft (Ruim die troep op!).

8. Dit zijn werkwoorden die hetzelfde klinken, maar anders worden geschreven, zoals brandt en brand of word en wordt. 

Uitwerking:

1. De komma staat tussen twee persoonsvormen in: oefent en verbeteren. Tussen twee persoonsvormen moet een komma geplaatst worden.

2. De komma staat voor een voegwoord: want. Voor voegwoorden plaats je altijd een komma.

3. Van is met een hoofdletter omdat het onderdeel van een naam is en omdat Mevrouw anoniem is. Stond er bijvoorbeeld Annet van Diepen dan is van wel met een kleine letter. 

4. De dubbele punt kun je in dit soort gevallen zien als een voegwoord, bijvoorbeeld het voegwoord want. Dat betekent dat wat er na de dubbele punt komt een reden/verklaring is. En je gebruikt een dubbele punt als het tweede deel van de zin een reden/verklaring is bij het eerste deel van de zin. 

Uitwerking:

1. Oud-tennisser krijgt een koppelteken omdat het een voorvoegsel -oud heeft.

2. Pasta-avond omdat anders de uitspraak/klemtoon verandert, er is sprake van een klinkerbotsing.

3. Studie- en werkmiddag krijgt een weglatingsstreepje omdat het woord middag tweemaal wordt genoemd. De woorden schrijf je wel aan elkaar omdat het een samenstelling is van twee zelfstandig naamwoorden (de studie, het werk, de middag).

4. NAVO-landenbijeenkomst krijgt een koppelteken omdat NAVO een afkorting is. Landenbijeenkomst wordt aan elkaar geschreven omdat het een samenstelling is van twee zelfstandig naamwoorden: het land en de bijeenkomst. 

5. Groentesoep met maar één -s omdat het meervoud van groente zowel groentes als groenten kan zijn. Wanneer een zelfstandig naamwoord meerdere meervoudsvormen heeft, plaats je geen tussen -n of -s. 

6. Zonnecel zonder tussen -n of -s omdat het linkerdeel van de samenstelling verwijst naar iets waar er maar één van is: de zon.

7. Schildersstoel schrijf je met dubbel -s omdat je de s-klank ook bij schildersezel hoort. Stoel bevat ook een -s, vandaar tweemaal een -s. 

Uitwerking:

1. Voorbeeldzin 1: Ik heb zojuist enkele zaadjes in de tuin geplant.

Voorbeeldzin 2: Ik heb al mijn leerwerk voor de toetsenweek gepland.

In voorbeeldzin 1 heb je te maken met het voltooid deelwoord van planten, in voorbeeldzin 2 heb je te maken met het voltooid deelwoord van plannen (Engels werkwoord). Om beide te vervoegen heb je ‘t sexy fokschaap nodig. Stam = plan(nen), de -n zit niet in ‘t sexy fokschaap en Engelse werkwoorden vervoeg je hetzelfde als Nederlands werkwoorden dus een -d erachter: gepland.

2. In eerste instantie kan het fout lijken, want de Nederlandse variant (gamed) lijkt op de Engelse variant. Echter heb je hier te maken met een Engelse leenwoord en die vervoeg je hetzelfde als Nederlandse werkwoorden. Stam = gam(en), de -m zit niet in ‘t sexy fokschaap dus een -d. Je moet er nog een -e tussen plakken anders is de uitspraak niet goed.

3. De leerling is vergeten een -e tussen -ct te voegen. Hierdoor is de uitspraak niet goed. De juiste vervoeging van het voltooid deelwoord van racen is geracet. Wat de leerling wel goed heeft gedaan, is het kiezen voor een -t. Je hebt hier te maken met een Engels werkwoord. Stam = rac(en), de -c zit in ‘t sexy fokschaap dus een -t. Je moet er vervolgens nog een -e tussen plakken in verband met de uitspraak.

4. In deze zin is er sprake van een samengestelde zin: een zin met meerdere persoonsvormen. Dit kun je ontdekken door de tijd van de zin te veranderen: Je zou na de cursus zien dat hij zijn gedrag verbeterde. In dit geval eindigt verbetert op een -t omdat het stam+t is (en geen voltooid deelwoord bijvoorbeeld).

5. Voorbeelden zijn: Houd eens op! Houd eens je mond! Houd het goed vast! Het is belangrijk dat je een 0-uitgang achter het werkwoord plaatst. 

6. Voorbeeldzin 1: Ik vergrootte de foto op mijn telefoon.

Voorbeeldzin 2: De vergrote foto hing aan de muur.

Belangrijk is dat het verschil van woordsoort naar voren komt. In voorbeeldzin 1 heb je te maken met een werkwoordsvorm: enkelvoud en verleden tijd van vergroten. Hierbij moet je -oo plaatsen in verband met de uitspraak (vergrotte*) en -tt om de verledentijdsvorm aan te duiden. In voorbeeldzin 2 heb je te maken met een bijvoeglijk naamwoord dat is afgeleid van het werkwoord vergroten. De regel bij dit soort woorden is dat je ze altijd zo kort mogelijk opschrijft (met behoud van de uitspraak). 

Uitwerking:

1. Word

• Stap 1: Verander het werkwoord door maken/lopen: Maak/Loop toch eens volwassen.

• Stap 2: Je weet nu dat je te maken hebt met ik-vorm tegenwoordige tijd. De regel hierbij is stam+0. Dus word(en) + 0 = word. 

• Je had het ook kunnen herkennen aan het bevel dat erin zit en dat je dus te maken hebt met gebiedende wijs. 

2. Bepaald

• Stap 1: Verander het werkwoord door maken/lopen: [...] dat werd vorige week door de Verenigde Naties gemaakt/gelopen.

• Stap 2: Deze vorm (gemaakt) geeft je de informatie dat je te maken hebt met een voltooid deelwoord. Stam = bepal(en), -l zit niet in ‘t sexy fokschaap dus bepaald. 

3. Verspreidt

• Stap 1: Verander het werkwoord door maken/lopen: We zitten in een loods waar nieuws snel maakt/loopt.

• Stap 2: Je weet nu dat je te maken hebt met hij-vorm tegenwoordige tijd. De regel hierbij is stam+t. Dus verspreid(en) + t = verspreidt.

4. Getypt

• Stap 1: Verander het werkwoord door maken/lopen: Samen met zijn zoon heeft de vader zijn sollicitatiebrief gemaakt/gelopen.

• Stap 2: Deze vorm (gemaakt) geeft je de informatie dat je te maken hebt met een voltooid deelwoord. Engelse werkwoorden vervoeg je hetzelfde als Nederlandse werkwoorden. Stam = typ(en), -p zit in ‘t sexy fokschaap dus +t. Er hoeft geen -e tussen, omdat de uitspraak niet verandert.

5. Antwoord

• Stap 1: Verander het werkwoord door maken/lopen: Wat maak/loop jij?

• Stap 2: Deze vorm (gemaakt) geeft je de informatie dat je te maken hebt met een ik-vorm, waarbij geldt: stam+0. Stam = antwoord(en) + 0 = antwoord.

6. Wordt

• Stap 1: Verander het werkwoord door maken/lopen: Loopt/Maakt je vader snel [...]?

• Stap 2: Je weet nu dat je te maken hebt met hij-vorm tegenwoordige tijd. De regel hierbij is stam+t. Dus word(en) + t = wordt.

Uitwerking:

1. Dolfijnen gebruiken net als mensen een hoog stemmetje om met hun pasgeboren jongen te communiceren, blijkt uit onderzoek.

• Stap 1: Hoofdletter aan het begin van de zin en een punt aan het einde.

• Stap 2: Er moet tussen communiceren en blijkt een komma, omdat het een samengestelde zin is met twee persoonsvormen. Tussen deze twee persoonsvormen plaats je een komma.

2. Biologen van het Woods Hole Oceanographic Institution in de Amerikaanse staat Massachusetts hebben ruim dertig jaar onderzoek gedaan naar de tuimelaar, de bekendste dolfijnensoort. Ze bestudeerden negentien moederdolfijnen die in het wild leven in Florida.

• Stap 1: Hoofdletter aan het begin van de zin en een punt aan het einde.

• Stap 2: Er wordt een naam van een instituut genoemd en moet daarom met hoofdletters: Woods Hole Oceanographic Institution.

• Stap 3: Er worden drie geografische plaatsen genoemd en deze moeten met een hoofdletter: Amerikaanse, Massachusetts en Florida. 

• Stap 4: Er moet een komma geplaatst worden na tuimelaar, omdat het deel erna een bijzin is die niet op zichzelf kan staan.

3. Bioloog Peter Tyack vertelt: “Uit ons onderzoek blijkt dat de vrouwelijke tuimelaars hun toon veranderen wanneer ze tegen hun kalveren fluiten. Ze gebruikten een soort babypraat die vergelijkbaar is met hoe mensen soms tegen hun kinderen spreken.” 

• Stap 1: Hoofdletter aan het begin van de zin en een punt aan het einde.

• Stap 2: Hoofdletters bij Peter Tyack omdat het een naam is.

• Stap 3: Er is sprake van een citaat omdat iemand vertelt. Daarom moet er ten eerst een dubbele punt na vertelt. Vervolgens voeg je aanhalingstekens toe voor de hoofdletter en na de punt.

4. Wanneer het geluid van de moederdolfijn naar haar kalf is gericht, is de toonhoogte van het gefluit hoger en is haar toonbereik ook groter dan normaal.

• Stap 1: Hoofdletter aan het begin van de zin en een punt aan het einde.

• Stap 2: Er moet een komma geplaatst worden tussen gericht en is, omdat het een samengestelde zin is met twee persoonsvormen. Tussen deze twee persoonsvormen plaats je een komma.

5. "Dit geldt voor alle negentien dolfijnen die we hebben gevolgd", zegt onderzoeker Tyack.

• Stap 1: Hoofdletter aan het begin van de zin en een punt aan het einde.

• Stap 2: Er is sprake van een citaat omdat iemand iets zegt. Je gebruikt aanhalingstekens. Omdat diegene die spreekt nu achteraan in de zin staat, gebruik je een komma. De komma plaats je na de aanhalingstekens.

6. Waarom mensen, dolfijnen en andere dieren met een hogere toon tegen hun baby's praten, is niet helemaal duidelijk. 

• Stap 1: Hoofdletter aan het begin van de zin en een punt aan het einde.

• Stap 2: Er moet een komma geplaatst worden tussen mensen en dolfijnen omdat er sprake is van een opsomming. Na dolfijnen komt er geen komma, omdat het woordje en er al staat. 

• Stap 3: Er moet een komma geplaatst worden tussen praten en is, omdat het een samengestelde zin is met twee persoonsvormen. Tussen deze twee persoonsvormen plaats je een komma.

Uitwerking:

• Vernoemd moet vernoemt worden. 

• Stap 1: Verander het werkwoord door maken/lopen: Henry Huisman maakt nieuwe teckel / Henry Huisman loopt nieuwe teckel.

• Stap 2: Je weet nu dat je te maken hebt met persoonsvorm tegenwoordige tijd. De regel hierbij is stam+t. Dus vernoem(en) + t = vernoemt.

• Deeldde moet deelde worden.

• Stap 1: Verander het werkwoord door maken/lopen: De 71-jarige televisiepresentator maakte/liep afgelopen week op Twitter foto’s [...]. 

• Stap 2: Je weet nu twee dingen: de persoonsvorm is enkelvoud (presentator) en verleden tijd (door de woordgroep afgelopen week).

• Stap 3: Je moet nu aan de slag met ‘t sexy fokschaap om te ontdekken of je +de(n) of +te(n) moet doen. Stam = del(en) en de -l zit niet in ‘t sexy fokschaap dus +de. 

• Stap 4: Er moet nog een extra -e bij, anders krijg je delde en dat is qua uitspraak verkeerd.

• Uitleg: Er komt maar één -d bij omdat de stam niet eindigt op een -d. Bij bijvoorbeeld de verleden tijd van branden (De kaars brandde gisteren lang.) moet er wel een dubbel -d bijkomen.

• Word moet wordt worden.

• Stap 1: Verander het werkwoord door maken/lopen: Zij maakt/loopt vanaf half juli [...].

• Stap 2: Je weet nu dat je te maken hebt met persoonsvorm tegenwoordige tijd. De regel hierbij is stam+t. Dus word(en) + t = wordt.

• Beleefte moet beleefde worden.

• Stap 1: Verander het werkwoord door maken/lopen: De zangeres maakte/liep haar muzikale hoogtepunt [...]. 

• Stap 2: Je weet nu twee dingen: de persoonsvorm is enkelvoud (zangeres) en verleden tijd (door de woordgroep laatste drie decennia voor de eeuwwisseling).

• Stap 3: Je moet nu aan de slag met ‘t sexy fokschaap om te ontdekken of je +de(n) of +te(n) moet doen. Stam = belev(en) en de -v zit niet in ‘t sexy fokschaap dus +de. 

• Sluitte moet sloot worden. 

• Stap 1: Verander het werkwoord door maken/lopen: Turner maakte/liep haar carrière in 2009 af na haar laatste wereldtournee.

• Stap 2: Je weet nu twee dingen: de persoonsvorm is enkelvoud (Turner) en verleden tijd (door de tijdsaanduiding 2009).

• Stap 3: Sluiten is een sterk werkwoord, dus je hoeft niet met ‘t sexy fokschaap aan de slag te gaan. De verleden tijd enkelvoud van sluiten is sloot.